Jharkhand Board Class 8 Sanskrit Notes | विमानयानं रचयाम
JAC Board Solution For Class 8TH Sanskrit Chapter 17
पाठः―राघव! माधव । सीते! ललिते !
विमानयानं रचयाम।
नीले गगने विपुले विमले
वायुविहारं करवाम ।।1।।
अर्थ―राघव, माधव, सीता और ललिता हवाई जहाज बनाएँ। नीले
आकाश में विस्तृत आकाश में वायु का विहार करें।
पाठः―उन्नतवृक्षं तुङ्गं भवन
क्रान्त्वाकाशं खलु याम ।
कृत्वा हिमवन्तं सोपानं चन्दिरलोक प्रविशाम ।।2।।
राघव! माधव ! सीते! ललिते ! विमानयानं रचयाम !
अर्थ―राघव, माधव, सीता और ललिता ऊँचे वृक्ष और ऊँचे भवन को
पारकर निश्चय ही आकाश में चले । हिमालय की सीढ़ियाँ बनाकर
चन्द्रलोक में प्रवेश करें।
पाठः―शुक्रश्चन्द्रः सूर्यो गुरुरिति
ग्रहान् हि सर्वान् गणयाम ।
विविधाः सुन्दरताराश्चित्वा
मौक्तिकहारं रचयाम ।।3।।
राघव ! माधव ! सीते। ललिते ! विमानयानं रचयाम ।
अर्थ― राघव, माधव, सीता और ललिता, शुक्र, चन्द्रमा, सूर्य, वृहस्पति
सभी ग्रहों की गिनती करें। अनेक सुन्दर ताराओं को चुनकर मोती
रूपी हार की रचना करें।
पाठः―अम्बुदमाला अम्बरभूषाम् आदायैव हि प्रतियाम ।
दुःखित-पीडित-कृतीकजनानां गृहेषु हर्ष जनयाम ।।4।।
राघव! माधव ! सीते! ललिते ! विमानयानं रचयाम ।
अर्थ―राघव, माधव, सीता और ललिता, मेघों की माला आकाश की
शोभा लेकर लौटें। दुःखी पीड़ित किसानों के घर में खुशी लाएँ।
अभ्यासः
प्रश्न 1 तथा 2 शब्दार्थ और उच्चारण है।
3. कोष्ठकान्तर्गतेषु शब्देषु तृतीया विभक्ति योजयित्वा रिक्तस्थानानि
पूरयत―
यथा― गगनः रविना राजते । (रवि)
(क) स: निर्मलेन ................ मुखं प्रक्षालयति । (जल)
(ख) राघवः .................विहरति । (विमानयान)
(ग) कण्ठः .................. शोभते । (मौक्तिकहार)
(घ) बालक: .................लिखति । (लेखनी)
(ङ) सः ................प्रशंसति । (वचन)
उत्तर― (क) जलेन (ख) विमानयानेन (ग) मौक्तिकहारेण
(घ) लेखन्या (ङ) वचनैः
4. भिन्नवर्गस्य पदं चिनुत―
भिन्नपदम्
यथा― सूर्यः चन्द्रः वृक्षः शुक्रः । वृक्षः
(क) पत्राणि पुष्पाणि फलानि मित्राणि । ............
(ख) मीन: कच्छप: मकरः खगः । ..............
(ग) शशक: सिंह कर्कटः गजः । ..............
(घ) मयूराः चटकाः कोकिला: मण्डूकाः । .............
(ङ) विद्यालयः श्यामपट्टः प्रधानाध्यापक: कृषकः । .............
उत्तर―(क) पत्राणि पुष्पाणि फलानि मित्राणि । मित्राणि
(ख) मीनः कच्छपः मकरः खगः । खगः
(ग) शशक: सिंह कर्कटः गजः । कर्कट
(घ) मयूराः चटकाः कोकिला: मण्डूकाः । मण्डूकाः
(ङ) विद्यालय: श्यामपट्टः प्रधानाध्यापक: कृषकः । कृषक:
5. प्रश्नानाम उनगणि लिखत―
(क) वयं कुत्र वायुविहारं करवाम ?
(ख) वयं किं क्रान्त्वा आकाशं याम?
(ग) वयं सुन्दरताराः चित्वा किं रचयाम?
(घ) वयं कीदृशं सोपानं रचयाम ?
(ङ) केषां गृहेषु हर्ष जनयाम ?
उत्तर― (क) वयं नीलगगने वायुविहारं करवाम।
(ख) वयं उन्नतवृक्षं तुङ्गं भवनं क्रान्त्वा आकाशं याम।
(ग) वयं सुन्दरतारा: चित्वा मौक्तिकहारं रचयाम।
(घ) वयं हिमवन्त सोपानं रचयाम।
(ङ) दुःखित पीड़ित कृषिक जनानां ग्रहेषु हर्ष जनयाम।
6. विलोम-पदानि योजयत―
यथा― विपुले ― अवनतम् ।
गुरुः ― कुरूपः
सुन्दरः ― सीमिते
गगनम् ― लघुः
उन्नतम् ― पृथिवीम्
पीड़तः ― हर्षित
उत्तर― विपुले ― सीमिते
गुरुः ― लघुः
सुन्दरः ― कुरूपः
गगनम् ― पृथिवीम्
उन्नतम् ― अवनतम्
पीड़तः ― हर्षित
7. रेखाङ्कितानि पदानि आघृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत―
(क) वयं वायुयानं रचयाम् ।
(ख) वयं सर्वान् ग्रहान् गणयाम ।
(ग) हिमवन्तं सोपानं कृत्वा चन्दिरलोकं प्रविशाम् ।
(घ) वयं मौक्तिकहारं रचयाम ।
(ङ) अम्बरभूषाम आदायैव हि प्रतियाम ।
उत्तर― (क) वयं किं रचयाम?
(ख) वयं सर्वान् कान् गणयाम्?
(ग) कीदृशं किम् कृत्वा चन्दिर लोक प्राविशाम?
(घ) के मौक्तिक हारं रचयाम्?
(ङ) केषाम् आदायैव हि प्रतियाम?
8. पर्यायपदानि योजयत―
हर्षः ― तरु:
अम्बरम् ― रविः
वृक्षः ― मेघः
सूर्यः ― उल्लास:
अम्बुदः ― गगनम्
उत्तर―हर्षः ― उल्लासः
अम्बरम् ― गगनम्
वृक्षः ― तरु:
सूर्यः ― रविः
अम्बुदः ― मेघः
9. पाठात् विशेषणपदं चित्वा विशेष्यपदस्य अग्रे लिखत―
'विशेष्यपदम् विशेषणपदम्
यथा―वृक्षम् उन्नतम्।
गगने ...........
सोपानम् ............
भवनम् ............
ग्रहान् ............
उत्तर― गगने नीले
सोपानम् सर्वोन
भवनम् हिमवन्तं
ग्रहान् सर्वान्
★★★