Jharkhand Board Class 10 Sanskrit Notes | पत्रलेखनमः
JAC Board Solution For Class 10TH Sanskrit Chapter 2
1. पत्रलेखनम्―
भवान् रामशङ्ककरः जन्मोत्सवे कालपटिकायाः पुरस्कार वायति । पितरं
प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषायाः उचितं पदं चित्वा पत्रं पूरयत । (आप
रमाशंकर जन्म-दिवस के उत्सव पर घड़ी भेंट चाहते हैं। पिता के पास लिखे
गए पत्र को मञ्जूषा से उचित पद चुनकर पूरा करें।) ½×10=5
परमादरणीयाः .......... (ii)......... ......(i)......
सादरं प्रणमामि। दिनांक: 5.2.2020
.....(iii)...... कुशलं तत्रास्तु । भवता स्पपत्रे पृष्टं यत् जन्मदिवसस्य.....
.....(iv)....... अंह किम् वाग्ममि? अहं तु ..... (v)......कालपटिकाम्
इच्छामि । छात्रावासे सर्वाणि कार्याणि....... (Vi)....... भवन्ति परं निश्चितकालात्
भोजन-व्यवस्था न वर्तते । प्रातः पञ्जवादने जागरण.....(vii).............। अतः
नियमपालनाय घटिका अत्यावश्यकी । अनया........(viii)....... अपि दैनिककार्येषु
नियमितः भविष्यामि।
शेर्ष सर्व कुशलम् मम जनन्यै अग्रजाय च सादरं.......(ix)......।
भवदीयः पुत्रः
.....(x)......
मञ्जूषा―
(अत्र, यथासमयम्, अत्यावश्यकम्, प्रणामाः छात्रावासः, उपहाररूपेण, एका,
पितृमहाभागाः, अन्येषु, रमाशङ्करः)
उत्तर: (i) छात्रावास: (ii) पितृमहाभागाः (iii) अत्र
(iv) उपहाररूपेण (v) एका (vi) यथासमयम्
(vii) अत्यावश्यकम् (viii) अन्येषु (ix) प्रणामाः
(x) रमाशङ्करः
2. पत्रलेखनम्― ½×10=5
विकासः नैनीतालस्य एकस्मिन् विद्यालये पठति । सः यत्रावासात्
अमेरिका-वास्तव्यं मित्रं जोसेफ नैनीतालविषये एक पत्र लिखति । मञ्जूषातः
पदानि चित्वा पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयत- (विकास नैनीताल के एक
विद्यालय में पढ़ता है। वह छात्रावास से अमेरिका में रहनेवाले मित्र जोसेफ
को नैनीताल के बारे में एक पत्र लिखता है। मंजूषा से पद चुनकर पत्र में
रिक्त स्थानों की पूर्ति करें।
लक्ष्मी छात्रावासः
.........(i)..........
दिनांक: 02.03.2020
प्रिय .....(ii).....मरांडी।
.......... (iii)..........!
गतमासे आवयोः दूरभाषेण वार्तालापः अभवत् ।........(iv)......एव अत्र हिमपातः
अभवत् । तं द्रष्टुं बहवः यात्रिणः दूरतः आगताः आसन् । नैनीसरः एक विशेष
रमणीयं, सुन्दरम् आकर्षणस्थलम् अस्ति, तस्य जलम् अपि ...........(v).........
आसीत् । तदा नौका विहार: तु सम्भवः नासीत् किन्तु ....... (vi).....आनन्दिताः
आसन् । भयंकरे शीते अपि यात्रिणः 'चाइनापीक' इति स्थानं द्रष्टुम् आगताः
आसन्ट । अप्रत्यानि प्राकृतिक दृश्यानि आकर्षकाणि मनोरमानि च सन्ति ।
यात्रिणां समूह .... (vii) ...... स्थानीयाः आपणिकाः प्रमुदिताः आसन् ।
विश्रामागारेषु आवासः दुर्लभः अभवत् । निवासाय.......(viii)........
अपि भारते आगच्छत् पर्वतीय स्थलस्य च आनन्दं .....(ix)......(x)......मित्
संजीवः
मञ्जूषा―(दृष्ट्वा, भवताम्. हिमीभूतम्, नमो नमः, मित्र, नैनीतालम्, अनुभवेत्,
दिनदयानन्तरम्, प्रकोष्ठाना ,स्केटिंगप्रेमिणः)
उत्तरः (i) नैनीतालम्,
(ii) मित्र
(iii) नमो: नमः
(iv) दिनद्वयान्तरम्
(v) स्केटिंगप्रेमिण;
(vi) दृष्ट्वा
(vii) प्रकोष्ठानां
(viii) अनुभवेत्
(ix) भवताम्।
3. पत्रलेखनम्― ½×10=5
अखिलेशः दिल्ली नगरे वसति । तस्य मित्रं दिवाकरः असमप्रदेशे निवसति ।
अखिलेशेन गणतंत्रदिवसस्य शोभायात्रायां भागः गृहीतः । सः स्व अनुभवान्
स्वमित्रं दिवाकरं प्रति पत्रं लिखति । मञ्जूपातः पदानि विचित्य रिक्तस्थानानि
पूरयत– (अखिलेश दिल्ली में रहता है। उसका मित्र दिवाकर असम प्रदेश
में रहता है। अखिलेश के द्वारा गणतंत्र दिवस के शोभा यात्रा में भाग लिया
गया है। वह अपने अनुभवों को अपने मित्र दिवाकर को पत्र में लिखता है ।
मञ्जूषा से पद चुकर रिक्त स्थानों को भरें ।)
........(i).......
नवदिल्लीतः।
प्रिय मित्र पंकज
...........(ii)..........!
अत्र कुशलं तत्रास्तु । अह.....(iii)......सबजायां व्यस्त: आसम् । अत: विलम्बेन
तव पत्रस्य उत्तरं ददामि । अस्मिन् वर्षे मया अपि गणतंत्रदिवसस्य शोभायात्रायां
भागः .........(iv)....... आसम्। छात्राणां राष्ट्रगानस्य ओजस्वी ध्वनिः
....(vi)......गुज्जितम् अकरोत् । स्वराष्ट्रस्य सैन्यबलानां पराक्रमप्रदर्शनानि
विचित्रवर्णानि परिदृश्यानि लोकनृत्यानि च दृष्ट्वा अहं गौरवान्वितः अस्मि । .
........(vii) ......... बाल्यावस्थायाः स्वप्नः तत्र पूर्णः जाता ।...........
(viii)........वन्दनीयौ।
भवतः......(ix).........
गोविन्दा
सेवायाम्
पंकज
.......(x)........
मञ्जूषा―(गृहीतः, पितरौ, नमस्ते, मम, सुहद्, राजपथम्, वसन्तविहारः, संचालकः,
असमप्रदेशः, गणतंत्रदिवससमारोहस्य)
उत्तर:(i) वसन्त विहारः
(ii) नमस्ते
(iii) गणतंत्र दिवस समारोहस्यः
(iv) गृहितः
(v) संचालकः
(vi) राजपथम्
(vii) मम,
(viii) पितरौ
(ix) सुहद्
(x) असमप्रदेशः
4. भगवान् रमनः अस्ति । सत्संगतेः महत्त्वम् वर्णयन् स्वानुजं श्रीरामं प्रति
पत्रम् लिखत । उचितपदानां चयनम् मञ्जूषातः कुरुत―
(आपका नाम विश्वेश है। सत्संगति के महत्त्व का वर्णन करते हुए अपने
भाई राम के प्रति पत्र लिखें। उचित शब्दों का चयन मंजूषा से कीजिए ।)
मञ्जूषा―रमनः, अंगुलिमालः, भर्तृहरिः, पत्रम्, श्रीराम, समुद्रशुक्तौ, दुष्टमित्रै:,
महात्मा संगतौ, जाड्यम्
प्रियवर.........(i) इन्द्रपुरी
शुभाशीषः। राँचीतः
तव ........ (ii)...... प्राप्तम् । इदं ज्ञात्वा चेतः प्रफुल्लितः जातः यत् त्वम्
......(iii) ....... सावधानः असि । सत्संगतेः लाभम् अवगच्छसि । महाकविः
........(iv)..... कथयति यत् सत्संगतिः बुद्धेः ........(v)....... अपहरति । वाचि
सत्यं सिञ्जचि । चेतः प्रसादयति, कीर्तिम् च तनोति । यथा जलस्य एकः बिन्दुः
........(vi)....... पतित्वा मुक्ताफलस्य शोभा धारयति । स्वर्णस्य संसर्गेण काचः
अपि सुवर्णस्य शोभां प्राप्नोति । दस्यु....... (vii)..... भगवतः बुद्धस्य संगत्या
.........(viii)..... जातः । अतः त्वमपि सज्जनाना..... (ix)..... एव जीवनं
यापय । तव जीवनमपि सुखमयम् भविष्यति ।
तव अग्रजः
......(x).......
उत्तरः (i) श्रीकृष्ण (ii) पत्रम् (iii) दुष्टमित्रै: (iv) भर्तृहरिः (v) जाड्यम्
(vi) समुद्रशुक्तौ (vii) अंगुलिमाल: (viii) महात्मा (ix) संगतौ (x) रमनः।
5. भवान् अजीत ! स्वमित्रं वसन्तं पशुपक्षिभिः सह क्रूरव्यवहारात् निषेधयित्ं
लिखितं पत्रं मञ्जूषार्या प्रदत्तपदैः पूरयत् ।
(आप सुरेश हैं। अपने मित्र वसन्त को पशु-पक्षियों के साथ क्रूर व्यवहार
हेतु मना करते हुए लिखित पत्र को मञ्जूषा में दिये गये पदों के माध्यम से पूरा
करें।)
मञ्जूषा―अभिवादनम्, तत्रास्तु, सस्नेह, ज्ञात्वा, अजीतः, शोभां, पूरयितुम्,
भविष्यन्ति, पशुपक्षिभिः, प्रथमस्थानम् ।
हटिया: नगरम्
तिथि-10.02.2020
प्रिय मित्र आकाश।
(i)......... नमस्ते।
अत्र कुशलं ..... (ii)...... । त्वया लिखितं पत्रं इदानीमेव मया प्राप्तम् ।
एतत् .....(iii) ...... अहम् अतीव प्रसन्नः यत् त्वया वार्षिक-क्रीडासमारोहे
शूटिंगप्रतिस्पर्धा...... (iv)...... प्राप्तम् मम् हार्दिकं वर्धापनं स्वीकरोतु परं
सार्धमेव मम एक निवेदनम् अपि अस्ति यत् स्वाभिरूचेः पूरणार्थ वराकेभ्यः
.......(v)...... जीवनाधिकारः तु नैव हर्तव्यः । क्षणं विचारय मित्र ! यत् एतैः
पशुपक्षिभिः कः अपराधः कृतः । एते तु सर्वदैवप्रकृते..... (vi)..... वर्धयन्ति ।
यदि सर्वे एव स्वाभिरूचिं ........(vii)...... एतेषां वधं करिष्यन्ति तहिं एते तु
दुर्लभाः ..........(vii)....... । अतः कृपया मम निवेदनम् अन्यथा न ग्राह्याम्
अपितु अस्मिन् विषये चिन्तयितव्यम् गृहे सर्वेभ्यः यथायोग्यम्..... (ix)....... ।
भवतः मित्रम्
.......(x).......
उत्तरः (i) सस्नेहं (ii) तत्रास्तु (iii) ज्ञात्वा (iv) प्रथमस्थानम् (v)
पशुपक्षिभिः (vi) शोभाम् (vii) पूरयितुम् (viii) भविष्यन्ति (ix)
अभिवादनम् (x) अजीतः।
6. भवत: नाम अमर अस्ति । भवान् बोकारो नामक औद्योगिक नगरे वसति ।
तत्र भवतः भगिन्याः विवाहे सम्मिलितुं मित्रार्थ लिखितं स्वपत्रं मञ्जूषायाः
उचितैः पदैः पूरयतु ।
(आपका नाम अमर है। आप बोकारो नाम के औद्योगिक नगर में रहते हैं।
आप बहन की शादी में सम्मिलित होने के लिए मित्र हेतु लिखित अपने पत्र को
मञ्जूषा से उचित शब्दों से पूरा करें।)
मञ्जूषा―अभीष्टा, तत्र, प्रियवर, ज्ञात्वा, अत्र, देयम, तिथौ, नमस्ते, देवघर,
पितृभ्यः
..........(i).........
(ii)......दिवाकर तिथि-20.02.2020
सप्रेम .........(iii)........
कुशलं ....... (iv)...... परं प्रीत्रोस्मि । (v)...... सर्वं कुशलमा ज्ञातव्यं यद्
अग्रहायनमासस्य शुक्ल पक्षस्य पञ्जम्यां ......(vi)...... (तदनुसार नवम्बर मासस्य
अष्टविशांति तारिकायां) मम भगिन्याः विवाह+ सम्पत्स्यते .........(ix).......
प्रणामाः सन्तु । पत्रोत्तरम् अवश्य .........(x).......
पत्राचार संकेत स्नेहधीनः
धनबाद अमरः
उत्तरः (i) देवघर: (ii) प्रियवर (iii) नमस्ते (iv) ज्ञात्वा (v) तत्र
(vi) तिथौ (vii) अत्र (viii) अभीष्टा (ix) पितृभ्यः (x) देयम् ।
7. अध्ययनोपेक्षावशात् कनिष्ठभ्रातरं प्रति लिखितमिदं पत्रं मञ्जूषातः शब्दान्
चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत ।
(अध्ययन की उपेक्षा करने वाले छोटे भाई के पास लिखे गए पत्र को मञ्जूषा
से शब्दों को चुनकर पूरा करें)।
मञ्जूषा―त्वचा, सफलः, विश्रामः, अंकाः, त्वम्, विषयेषु, मनोजः, आशास्महे,
कालम्, सप्रेम।
रामगढ़ः
प्रिय श्रीनिवासः तिथि- 23 फरवरी, 2020
.....(i)...... आशीर्वादाः । अत्र कुशलं तत्रास्तु । पितृपादस्य पत्रम् अद्यैव
प्राप्तम्। परीक्षायां त्वया ये ...........(ii)....... प्राप्ताः तत् अधींत्य मनसि दु:खं
जातम् । तव अंकाः सर्वेषु अपि .....(iii)......न्यूनाः सन्ति इति चिन्तनीयम्। मन्ये
....... । (iv)...... नियमेन प्रवर्तसे । कालं च व्यर्थम् अतिवाहयसि । ......(v)......
सर्वं कार्यं समयेन कर्तव्यम् । पठनस्य समये पठनं खेलनस्य समये खेलनं विश्रामस्य
समये .......(vi)....... कर्तव्यः । व्यर्थकार्यषु .....(vii)...... यापनीयम् । तदा उच्च
अंकान् प्राप्य ......(viii)....... सफलः भविष्यसि । ........ (ix).......त्वं नूनमेव प्रथम
श्रेण्यां उत्तीर्णों भविष्यसि ।
भवताग्रजः
(ix).......
उत्तर: (i) सप्रेम (ii) अंकाः (iii) विषयेषु (iv) सफलः (v) त्वया
(vi) विश्रामः (vii) कालम् (viii)त्वम् (ix) आशास्महे (x) किशोरः।
8. भवान् शंकरः अस्ति । पितरं प्रति लिखितेऽस्मिन् पन्ने मञ्जूषापदसहायतया
रिक्तस्थानानि पूरयित्वा उत्तराणि लिखत ।
(आप शंकर हैं । पिता के प्रति लिखे इस पत्र में रिक्त स्थानों की पूर्ति मयूर
में दिये गये पदों की सहायता से पूरा कर उत्तर लिखें।)
मञ्जूषा―सदैव, सर्वेभ्यः, वंशपदः, कुशलं, भोजनस्य, व्यवस्थां, कुशलिनः
भोजनं, विद्यालयछात्रावासतः, छात्रावासे ।
पूज्यपितृचरणाः ......(i)......
सादरं प्रणामाः दिनांक:............
अत्र.......(ii)....... तत्रास्तु । भवतः पत्रं ह्यः सायं काले एव लब्धम् । भवान्
छात्रावासय भोजनादिकस्य........ (iii)....... प्रति शंकितः अस्ति इति पत्रेण ज्ञातम् ।
अत्र .....(iv)..... छात्राणां कृते भोजनस्य उत्तमा व्यवस्था अस्ति । प्रत्यहम् अत्र.....
..(v)....... छात्रेभ्यः रूचिकिरं स्वच्छं च .......(vi)....... दीयते।
छात्रावाससंचलाकमहोदयः ......... (vii)....... स्वच्छताविषये .....(viii)...... प्रयत्नशीलः
तिष्ठति । आशास्ति यत् गृहे सर्वे .....(ix)...... भविष्यन्ति ।
गृहे मातरं प्रति मम प्रणामाः निवेदनीयाः ।
भवतः......(x).......
शंकरः
उत्तरः (i) विद्यालयछात्रावसतः (ii) कुशलं (iii) व्यवस्थां (iv) छात्रावासे
(v) सर्वेभ्यः (vi) भोजनं (vii) भाजनस्य (viii) सदैव (ix) कुशलिनः
(x) वंशपद
9. भवतः नाम प्रमोदः । विद्यालयस्य खेल समारोहस्य वर्णनं कुर्वन् मित्रम्
कमलं प्रति अधोलिखितं पत्रं मञ्जूषापदसहातया रिक्तस्थानानि पूरयित्वा
लिखत्।
(आपका नाम प्रमोद है। विद्यालय के खेल समारोह का वर्णन करते हुए मित्र
कमल को लिखें गये पत्र में रिक्त स्थानों को भरकर लिखें।)
मञ्जूषा―संजयः, कमल, खेलसमारोहः, स्थानं, अभिवादये, स्वपत्रे, प्रतियोगितायां,
समारोहस्य, पुरस्कारवितरणं, छात्रावासतः।
........(i)......
मित्र .........(ii)....... संत लोरेटो उच्च विद्यालयः जमशेदपुर
दिनांक 15.2.2019
सादरं........(iii)........।
अत्र कुशलं तत्रास्तु । गत सप्ताहे मम विद्यालय ..........(iv)....... अभवत्
विद्यालयस्य क्रीडाक्षेत्रे विविधक्रीडानां प्रतियोगिताः अभवन् । अहं धावन प्रतियोगितायां
प्रथमं .......(v)..... लब्धवान् ।.....(vi)..... सम्मिलिताः अभवन् । प्रदेशस्य खेलमन्त्री
...... (vii)...... मुख्यातिथिः आसीत् । स एव...........(viii)....... अकरोत् । भवान
अपि स्वविद्यालयस्य खेल विषयक गतिविधीनां वर्णनं .....(ix)...... लिखतु भवतः
पितृभ्यः नमः।
भवतः प्रिय मित्रम्
......(x)......
उत्तरः (i) छात्रावासतः(ii) कमल (iii) अभिवादये
(iv) खेलसमारोह: (v) स्थानं (vi) प्रतियोगितायां
(vii) समारोहस्य (viii) पुरस्कारवितरणं
(ix) स्वपत्रे (x) संजयः
10. भवतः नाम राजीवः । भवततः मित्रम् सुरेशः नवोदय विद्यालयस्य छात्रावासे
निवसति । स्वजन्मदिवसस्य समारोहे आमंत्रितम् स्वमित्रं प्रतिलिखितं
निमंत्रणपत्रं मञ्जूषातः पदानि चयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयित्वा उत्तराणि
लिखत्।
(आपका नाम गोपाल है। आपका मित्र सुरेश नवोदय विद्यालय के छात्रावास
में रहता है। अपने जन्म दिन के समारोह में आमंत्रित करने के लिए अपने
मित्र के प्रति लिखे निमंत्रण पत्र में मंजूषा सेपद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति
कर उत्तर लिखें।)
मञ्जूषा―कुशली, अभिन्नमित्रम् प्रियमित्र, आशासे, संमित्रम् जन्मदिवसस्य,
सूच्यते, समारोहस्य, राँचीतः, नमस्ते ।
मेन रोड
.........(i)..........
(ii)........गणेशः दिनांक 28.02. 2020
सादरं........(iii)........।
अत्र कुशलं तत्रास्तु । .......... (iv)....... भवान् अपि .....(v)...... भविष्यसि ।
हर्षितस्वरेण ......(vi)...... यद् 5-02-2018 दिनांके मम गृहे....... (vii).......
उपलक्ष्ये समारोहस्य आयोजनं भविष्यति । अस्मिन् अवसरे ........(viii).......
समागत्य ....(ix)..... शोभां वर्धयतु भवान् । भवतः मित्रेभ्यः मे प्रणामाः ।
भवतः ......(x)......
गोपाल
उत्तर: (i) राँचीतः (ii) प्रियमित्र (iii) नमस्ते (iv) आशासे
(v) कुशली (vi) सूच्यते (vii) जन्मदिवस्य
(viii) समित्रम् (ix) समारोहस्य (x) अभिन्नमित्रम् ।
11. भवान् राघवः । मित्रं प्रति परीक्षासफलताम् उद्दिश्य लिखितं पत्रं मञ्जूषायां
प्रदत्तैः पदैः पूरयत । (आप राघव हैं। मित्र के परीक्षा में सफलता को लेकर
लिखे पत्र को मञ्जूषा के पदों से पुरा करें।)―
मञ्जूषा―उत्तीर्णः, प्रणामांजलयः, उत्तम, कृपेश, ददामि, परीक्षाभवनात्, राघव,
प्रसन्नः सप्रेमनमः, उन्नतं ।
......(I).......
18. 2. 2020
प्रिय मित्र....... (ii)........
........(iii).......
भवतः पत्रं प्राप्तम् । भवान् दशमवर्गे अशीतिः प्रतिशतम् इति उत्तमाक्ङै्:.....
....(iv)..... जातः इति ज्ञात्वा अहम् अतीव .....(v).....अस्म् इदं कठोरपरिश्रमस्य
एव ........(vi)..... फलम्। भवान् स्वस्य परिवारजनस्य च नाम.......(vii)..........
कृतवान् । अस्मै उत्कृष्ट सफलतायै भवते पुनः पुनः वर्धापन......(viii).......।
पितृभ्याम् .......(ix)..... निवेदनीयाः।
भवतः सुहद्
......(x).......
उत्तर: (i) परीक्षाभवनात (ii) कृपेश (iii) सप्रेमनमः (iv) उत्तीर्णः (v) उत्तम
(vi) उन्नतं (vii) उन्नतं (viii) ददामि (ix) प्रणामांजलयः (x) राघव।
12. मञ्जूषातः उचितानि पदानि विचित्य रिक्त स्थानानि पूरयत् दिन चतुष्टयस्य
अवकाशार्थ प्राचार्य प्रति लिखिते आवेदन पत्रे । (मञ्जूषा में प्रदत शब्दों से
रिक्त स्थानों की पूर्ति करते हए चार दिनों के लिए अवकाश हेतु प्राचार्य के
पास आवेदन पत्र लिखें।)
मञ्जूषा―प्रार्थये, अनुग्रहीष्यन्ति, अवकाशस्य, रामपुरम्, महाशय, श्रीमन्तः,
तस्मिान्, भवदीयः, मासस्य, चतुष्टयस्य ।
.........(i).........प्रधानाध्
राजकीय उच्च विद्यालयः ........(ii)........
विषय―अवकाशार्थम् आवेदनम् ।
........(iii).........
निवेदनम् अस्ति यत् मई ........ (iv).....24 दिनांके मम भगिन्याः विवाहः
स्थिरः। ....(v).... विवाहे सम्मिलितुं मह्यम् दिन चतुष्टयस्य.......(v)......आवश्
वर्त्तते । अतः .......(vii)....... यत् दिनांक 22.5.2019 से 25.5.19 पर्यन्तं दिन
.....(viii)....... अवकाशं प्रदाय .....(ix)...... भवन्त ।
.....(x).......
आज्ञाकारी छात्रः
रमनः
उत्तरः (i) श्रीमन्तः, (ii) रामपुरम्, (iii) महाशय, (iv) मासस्य, (v) तस्मिन्,
(vi) अवकाशस्य, (vii) प्रार्थये, (viii) चतुष्टयस्य, (ix) अनुग्रहीष्यन्ति,
(x) भवदीयः।
13. पर्यावरणस्य रक्षणाय भवान् किं कर्तुम् इच्छतिः -अस्मिन् विषये लिखितं
पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तपदैः पूरयत । (पर्यावरण की रक्षा के लिए आप क्या
करना चाहते हैं ?-इस विषय में लिखे गये पत्र को मञ्जूषा में दिये गये पदों
से पत्र को पूरा करें।)
मञ्जूषा―युवासंघः, जटिलाः, सफलताम्, अलकापुरी, सोमेशः, सादरं, दूपितं,
आशासे, वृक्षारोपणम्, अपेक्षितः
सेवायाम्
......(i).......(गढ़वा)
श्रीमान् पर्यावरणाधिकारी महोदयाः तिथि: 15.02.2020
नगरक्षेत्रम् गढ़वा।
विषय:–पर्यावरण-रक्षणाय प्रायोजिताः कार्यक्रमाः।
महाशयाः,
.......(ii)...... निवेदनमस्ति यत् अस्माकं क्षेत्रे पर्यावरणस्य......(iii)....... समस्याः
वर्तन्ते । दूषितः वायुः ..... (iv)....... जलं च अस्माकं नियतिः जाता । अत: मया
एक:....(v)..... अत्र स्थापितः। पर्यावरणस्य रक्षणाय तत्र एटकः कार्यक्रमः
स्वीकृतः । कार्यक्रमस्य सफलतायै भवतां सहयोग.....(vi)..... अस्ति । .......
(vii)....... अस्य एकः प्रमुखः अंकः वर्तते । अतः भवद्भिः तादृशः सहयोगः कर्तव्यः
येन अस्मिन् क्षेत्रे छायाप्रधानाः वृक्षाः सर्वेभ्यः जनेभ्यः सुलभाः भवेयुः। ........
(viii)...... यत् भवतां सहयोगेन पर्यावरणस्य शुद्धिकरणे वयं नूनं .....(ix)......
लप्स्यामहे । सधन्यवादम्
निवेदकः
(x).......
उत्तरः (i) अलकापुरी (ii) सादरं (iii) जटिला: (iv) दूषित (v) यूवासंघः
(vi) अपेक्षितः (vii) वृक्षारोपणम् (viii) आशासे (ix) सफलताम्
(x) सोमेशः।
14. भवति कनिका अस्ति । भवती दुमका नगरेम् निवसति । रोग-ग्रस्ततया
अवकाशार्थ लिखिते आवेदन पत्रेस्मिन् रिक्तस्थानानि पूरयित्वा प्रदत्त
स्थाने उत्तराणि लिखत । (आप कनिका है। आप राँची शहर में रहती हैं।
रोगग्रस्तता के कारण अवकाश के लिए लिखे गये आवेदन पत्र में रिक्त स्थानों
की पूर्तिकर दिये गये स्थान में उत्तर लिखें।)―
मञ्जूषा―निवंद्यते, सेवायाम्, कनिका, महोदये, मलेरियारोगेण, धन्यवादाः,
पीड़िता, रक्तस्य पञ्जदिनेम्यः, भवदीया।
...(1)......
प्रधानाचार्य।
मॉडल बालिका उच्च विद्यालय, पुराना बाजार, धनबाद ।
........(ii)........
(iii)........ यत् अहं रात्रौ एव तीव्रज्वरेण ...... (iv)....... जाता। .....(v)......
परीक्षणोपरान्त इति विदितं यत् अहं तु........(vi)....... ग्रस्ता अस्मि । अतः मह्यं
.........(vii)....... अवकाशं प्रदाय अनुगृह्णन्तु ।
......(viii)......।
(ix)......शिष्या।
(x).....
उत्तर: (i) सेवायाम् (ii) महोदये (iii) निवेद्यते (iv) पीड़िता (v) रक्तस्य
(vi) मलेरियारोगेण (vii) पञ्चदिनेभ्यः (viii) धन्यवादा: (ix) भवदीया
(x) कनिका
15. भवतः नाम ललितः अस्ति भवतः। मित्र पंकजः दिल्ली नगरे वसति । स
भवतो जन्मोत्सवे आगन्तुम् असमर्थः अभवत् । अतः मित्राय जन्मदिवस
विषयकं लिखितमीपत्रं मञ्जूषायां दत्तैः पदैः पूरयत । (आपका नाम राजीव
है। आपका मित्र पंकज दिल्ली में रहता है। वह आपके जन्मदिन में आने
में असमर्थ था। अतएव मित्र के लिए जन्मदिवस विषय पर लिखे गये पत्र
को मंजूषा में दिये गये शब्दों से पूरा करें।)-
मञ्जूषा―परस्परं, अलं, भवता, प्रियः, भवतः, पठित्वा, नमस्कारः, आशीर्वचसा,
तत्रास्तु, भारतीय सरणिम्
रामगढ़
.....(i).......बाबूराम दिनांक 6.02.2020
सस्नेहं........(ii)........!
अत्र कुशलं .........(iii)........ । यद्यपि वार्षिक परीक्षायां व्यस्ततया ...........
(iv)...... मम जन्मदिवसोत्सवस्य आनन्दः न लब्धः, तथापि आशासे यत् तस्य वर्णनं
.....(v).... भवान् तस्य आनन्दम् अवश्यमेव लप्स्यते । केक कृन्तनस्य आधुनिक
रीति विहाय यज्ञहोमादिकस्य.......(vi).....
महोदयेन ....... (vii)...... अहम् अनुगृहीतः । अस्मिन् बहवः बन्धु-बान्धवाः अपि
भागं गृहीतवन्तः। .......(viii)...... चिन्तया विस्तरेण तु .....(ix)...... मिलित्वा
बोधयिष्यामि इति ।
......(x).......
मित्रम्
ललितः।
उत्तरः (i) प्रियः (ii) नमस्कारः (iii) तत्रास्तु (iv) भवता (v) पठित्वा
(vi) भारतीय-सरणिम् (vii) आशीर्वचसा (viii) अलं (ix) परस्परं (x) भवतः।
16. भवतः नाम किसलयः । भवतः रामगढ़नामके स्थाने वसति । भवतः
जन्मदिवसे भवतः मातुलः एकानवीना कालघटिका प्रेषितवन्तः । अतः तं
धन्यवादज्ञापितुं लिखितं पत्रं मञ्जूषाां प्रदत्तैः उचितैः पदैः पूरयत ।
(आपका नाम किसलय है। आप कोडरमा नाम के स्थान में रहते हैं। आपके
जन्मदिवस में आपके मामा ने एक नयी घड़ी आपके लिए भेजी है इसलिए
उन्हें ज्ञापित के लिए लिखे गये अपने पत्र को मंजूषा मे दिए गए उचित शब्दों
से पूरा करें।)
मञ्जूषा―कुशलं, परीक्षाभवनात्, अत्र, भवता, मातुल, धन्यवादम्, प्रणामाः,
जन्मदिवसोपहारः, अतीव
.....(i).......
पूण्य .....(ii).......पादपद्येषु दिनांक 2. 3. 2020
सादरं ........(iii)........।
अत्र ......(iv)....... तत्रास्तु । भवत्प्रेषितः .....(v)...... घटिकारूपेण......
(vi)....... प्राप्त उपहारोऽयं मह्यम् ......(vii)....... अरोचत् । सम्प्रति अहम् .....
(viii)....... अध्ययने संलग्नोऽस्मि । गृहम् आगत्य ....(ix)..... सहमेलनं करिस्यामि ।
अधुना मम ......(x)...... स्वीकारोतु ।
भवदीयः रत्नेशः
उत्तरः (i) परीक्षाभवनात् (ii) मातुल (iii) प्रणामाः (iv) कुशलं (v) जन्मदिवसोपहारः
(vi) मया (vii) अतीव (viii) अत्र (ix) भवता (x) धन्यवादम्।
17. भवान् दिनेशः छात्रावासे वसति । शारदीये अवकाशे भवतां विद्यालये
संस्कृतसम्भाषणशिविरं प्रचलिष्यति, अतः भवान् गृह न गमिष्यति इति
सूचयन्तं पितरं प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषापदसहायता पूरयित्वा निर्दिष्टस्थाने
उत्तराणि लिखत । (आप छात्रावास में रहते हैं। शरद्कालीन अवकाश में
आपके विद्यालय में संस्कृतसम्भाषण शिविर चलेगा, इसलिये आप घर नहीं
जायेंगे, यह सूचित करते हुए पिता को लिखे गये पत्रं को, मञ्जूषा में दिये गये।
शब्दों से पूरा करते हुए निर्दिष्ट स्थान पर उत्तर लिखें।)
मञ्जूषा―सम्यक्, शक्नोमि, ज्ञानवर्धनं, हजारीबागतः, कुशलिनः, मातृचरणायोः,
पुत्रः, सादरं, समाप्ता, संस्कृतसंभाषणशिविरं ।
परमपूज्यपितृमहाभागाः, छात्रावासात्
.....(i).......
(ii).......प्रणामाः, दिनांक..........
अत्राहं कुशली । तत्रापि भवन्तः सर्वे......(iii)....... इति मन्ये । अत्र मम पठनं
............(iv)...... प्रचलति । अर्धवार्षिकी परीक्षा .....(v)......। मम विद्यालये
शारदीये अवकाशे .....(V)..... प्रचलिष्यति । अतः अहं अवकाशदिनेषु गृहम्
आगन्तुं न .....(vii)..... । भवतां दर्शनेन अहं वञ्चितः भवामि इति खेदः, तथापि
शिविरेण मम ........(viii)....... भविष्यति इति नास्ति संदेहः ।
........(ix)......... अपि मम वन्दनानि । स्वकीयं क्षेमसमाचारं सूचयन्तु ।
भवदीयः......(x).......
रमेशः
उत्तरः (i) हजारीबागत: (ii) सादरं, (iii) कुशलिनः (iv) सम्यक् (v) समाप्ता
(vi) संस्कृतसंभाषणशिविरं (vii) शक्नोमि (viii) ज्ञानवर्धनं
(ix) मातृचरणयोः (x) पुत्रः ।
■■